JavaScript là gì? Giới thiệu cơ bản về thiết kế website bằng JavaScript

JavaScript là ngôn ngữ phát triển web phổ biến nhất hiện nay. Từ những tính năng đơn giản cho đến các ứng dụng web phức tạp, phần lớn đều được xây dựng từ JavaScript. Như một nhu cầu thiết yếu, hầu hết mọi lập trình viên web đều phải biết thiết kế website bằng JavaScript. Vậy JavaScript là gì? Cái gì đã giúp nó bước lên bục vinh quang trong thế giới ngôn ngữ lập trình vô cùng đa dạng và cạnh tranh khốc liệt?

Bài viết sau đây sẽ:

Giới thiệu sự ra đời và hiện trạng của JavaScript
Cơ bản cách JavaScript hoạt động
Ưu, nhược điểm của việc thiết kế website bằng JavaScript
Các ứng dụng nổi bật và phổ biến của JavaScript

JavaScript là gì?

Ra đời vào năm 1995 bởi Brandan Eich, JavaScript là một trong những ngôn ngữ lập trình kịch bản phổ biến nhất hiện nay. JavaScript chuyển website từ tĩnh sang động, khiến website có tính tương tác để cải thiện hiệu suất máy chủ lẫn trải nghiệm người dùng.

Trái với tên gọi, JavaScript không phải là ngôn ngữ được tạo ra dựa trên Java. JavaScript chỉ đặt tên theo Java, như là một cách để được chú ý hơn do ngôn ngữ Java đang là hiện tượng lúc bấy giờ.

Ngày nay, JavaScript không chỉ hoạt động bên trong trình duyệt, trong môi trường nhúng (client-side). JavaScript hiện được biết đến là một ngôn ngữ đa nền khi có thể được chạy trên môi trường máy chủ (server-side), phần mềm máy tính, ứng dụng di động và nhiều hơn nữa.

Cách JavaScript hoạt động

Lập trình viên có thể tạo một tập tin JavaScript rồi gọi chúng từ HTML, hoặc chèn thẳng nội dung JavaScript vào trong file HTML của website.

Khi truy cập 1 website, trình duyệt sẽ tìm tập tin JavaScript được gọi vào hoặc thông dịch các đoạn mã JavaScript nhúng thẳng trong HTML của website. Sau đó, các dòng lệnh javaScript sẽ được thực thi ngay trên trình duyệt của người dùng.

Đó là lý do mà JavaScript được gọi là ngôn ngữ client-side – ngôn ngữ chạy trên máy của người dùng thay vì máy chủ.

Thiết kế website bằng JavaScript

Về cơ bản, 1 website có 3 thành phần chính là: HTML, CCS và JavaScript. Trong đó, HTML quyết định cấu trúc và nội dung, còn CSS quyết định màu sắc, hình dạng, kiểu chữ, v.v…

Trước đây, các thành phần HTML và CSS đều tĩnh, không thể tự thực hiện hành động. Hành động ở đây bao gồm những chuyển động bắt mắt như xoay hình, nút bấm nhấp nháy… đến những tính năng chuyên sâu như kiểm tra thông tin nhập vào có hợp lệ không, hiện thông báo cho người dùng rời website… và hơn thế nữa.

Những hành động này sẽ được thực hiện bằng thành phần thứ 3: JavaScript. HTML, CSS và JavaScript hợp tác với nhau tạo nên một website với giao diện (UI) và trải nghiệm người dùng (UX) hoàn chỉnh.

Ngày nay, HTML và CSS đã được cải tiến rất nhiều. Các nhà thiết kế web có thể sử dụng chỉ 2 ngôn ngữ này thay cho JavaScript để thực hiện nhiều hiệu ứng, hoạt cảnh sinh động. Dù vậy, so với những gì JavaScript có thể làm được là rất hạn chế và mất công sức.

Đó là lý do vì sao mà JavaScript vẫn còn rất phổ biến và gần như không thể thiếu cho mọi website bây giờ.

Ưu điểm của việc thiết kế website bằng JavaScript

Vậy JavaScript có ưu điểm gì khiến nó trở thành nòng cốt của một website hiện đại, trở thành ngôn ngữ phát triển website phổ biến nhất thế giới sau hơn 20 năm ra mắt?

Đối với chủ website/người thiết kế web

Tiết kiệm băng thông máy chủ do JavaScript chạy trên máy của người dùng.

Một trong những mục tiêu ban đầu của Brandan Eich khi tạo ra JavaScript chính là để tiết kiệm băng thông máy chủ. Trong những năm đầu của kỷ nguyên Internet, giá một chiếc máy chủ cao ngất ngưỡng. Chi phí duy trì máy chủ là nỗi lo không hề nhỏ cho các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp nhỏ.

Vì vậy, những dòng script được thực thi trên trình duyệt của người dùng sẽ giúp giảm tải một cách đáng kể cho các máy chủ, gia tăng hiệu suất và kéo dài tuổi thọ cho chúng.

Linh hoạt vận hành, tương thích tốt

Để thực thi dòng lệnh JavaScript, trình duyệt web có thể tải file JavaScript riêng về từ máy chủ website hoặc từ một tên miền riêng biệt. Đôi khi các dòng lệnh JavaScript được nhúng thẳng vào trong file HTML của website, trình duyệt web có thể chạy ngay không cần tải thêm gì.

Nhờ vậy mà JavaScript có thể chạy được trên hầu hết mọi trình duyệt web phổ biến như Chrome, Firefox, Microsoft Edge, Cốc Cốc và Safari, v.v…

JavaScript hoạt động trên mọi trình duyệt web phổ biến

Ngoài ra, hầu như trình duyệt web nào cũng tích hợp sẵn trình thông dịch JavaScript. Người dùng không cần mất công tải về trình biên dịch (compiler) ngoài, giảm thiểu tỷ lệ không thực thi được các chức năng của JavaScript. Điều này còn đặc biệt hữu ích khi người dùng không có kết nối internet.

Dễ kiểm tra, gỡ lỗi.

Vì có rất nhiều trình duyệt web hỗ trợ JavaScript nên việc kiểm tra và gỡ lỗi cũng rất dễ dàng. Mọi trình duyệt web đều có sẵn bộ công cụ gỡ lỗi JavaScript trong bảng điều khiển trình duyệt. Chưa kể, các bộ gỡ lỗi luôn có chức năng tạo “Break point” – kiểm tra tới đoạn nào hoạt động đúng thì đánh dấu lại để không mất công kiểm lại.

Ngoài ra, JavaScript có cấu trúc dễ học và nguyên tắc rõ ràng, nên việc xác định lỗi gỡ lỗi cũng đỡ phiền toái hơn.

Tạo được nhiều hiệu ứng bắt mắt và tính năng hay ho để phục vụ người dùng

Đây là một trong những ưu điểm đắt giá nhất của JavaScript sẽ được đề cập trong phần ứng dụng bên dưới.

Về mặt hình ảnh, JavaScript đã và đang khiến cho những website thô sơ, cứng nhắc trở nên sống động và hấp dẫn hơn. Về tính năng, JavaScript có thể được mở rộng, tùy chỉnh nhiều thứ để đáp ứng nhu cầu thiết kế cũng như sử dụng của người dùng khi cần.

Bản thân JavaScript đã có những cải tiến, thêm thắt tính năng và sửa lỗi bảo mật quan trọng từ đơn vị quản lý của mình. Vào tay những lập trình viên lão làng, JavaScript có thể cho ra được những hành động, chức năng vô cùng tinh vi và phức tạp, như tạo ra một web app lớn với vô vàn chức năng.

Đối với người dùng

Riêng đối với người dùng, việc website ứng dụng JavaScript giúp cải thiện trải nghiệm của bản thân.

Không còn những trang web im lặng đến chán ngắt, thiếu đi các hoạt cảnh (như ví dụ nút “Về đầu trang”) giúp bạn hiểu được đang làm gì, đang đi đâu… Thay vào đó, các website giờ đây là những ứng dụng trực tuyến với nhiều các chuyển động mượt mà và các tính năng mạnh mẽ, giúp bạn cảm thấy dễ chịu, thoải mái hơn khi lướt web.

Nhược điểm việc thiết kế website bằng JavaScript

Hiển nhiên, bất cứ ngôn ngữ lập trình nào cũng vậy, cũng đều có những khuyết điểm đi kèm.

Đối với chủ website/người thiết kế:

Các tính năng JavaScript có thể không chạy được

Mọi tính năng JavaScript hoặc liên quan đến script (script-driven) đều có rủi ro không hoạt động được. Đó là do hạn chế của trình duyệt người dùng (không hỗ trợ hoặc tắt JavaScript).

Bạn có thể giải quyết bằng cách:

Thay thế JavaScript bằng HTML, CSS (nếu được) cho vài thành phần của website.
Kiểm thử website khi chạy không có JavaScript cũng như hiện thông báo đề nghị người dùng bật JavaScript để trải nghiệm tốt hơn.
Thông báo cho người dùng biết website cần JavaScript để sử dụng 1 vài tính năng nhất định.

Có thể triển khai khác nhau tùy trình duyệt và thiết bị của người dùng

Mặc dù giới lập trình yêu JavaScript có câu “Viết một lần, chạy bất cứ đâu” (Write once, run anywhere), nhưng thực tế việc thực thi JavaScript trên các trình duyệt khác nhau có thể không giống nhau. Đó là do công suất và tùy chỉnh của mỗi trình duyệt, mỗi thiết bị và mỗi người dùng đều khác nhau, dẫn đến lỗi tính năng hoặc hiển thị website không đồng nhất.

Có những tính năng JavaScript hoạt động mượt mà trên máy chủ hoặc Macbook của lập trình viên, nhưng lại khiến chiếc PC cổ lỗ sĩ của người dùng phải “bò lết” mới tải được xong website.

Vì vậy, bạn cần kiểm tra/chạy thử website trên nhiều trình duyệt, nhiều nền tảng và cấu hình khác nhau để đưa ra giải pháp phù hợp.

Đối với người dùng

Ảnh hưởng đến hiệu suất thiết bị

Như đã nói, JavaScript sinh ra là để giảm tải cho máy chủ. Đương nhiên, cán cân trách nhiệm chịu tải sẽ nghiêng về phía của người dùng. Trình duyệt và thiết bị của người dùng là nơi chịu trách nhiệm thực thi các dòng lệnh. Nếu có quá nhiều thứ cần phải xử lý hoặc các hiệu ứng JavaScript quá nặng sẽ ảnh hưởng xấu đến hiệu suất thiết bị của người dùng.

Và như đã nói ở trên, cài cắm quá nhiều tính năng mạnh mẽ của JavaScript còn có thể làm hỏng các tính năng của website bởi thiết bị của người dùng không kham nổi. Người thiết kế cần tối ưu code cũng như sử dụng những thư viện JavaScript gọn nhẹ để giảm tải tài nguyên thiết bị người dùng.

Dễ bị khai thác thông tin, chèn mã độc vào thiết bị người dùng

Với hơn 90% số lượng website sử dụng, JavaScript là ngôn ngữ rất phổ biến trên thế giới. Đó cũng là lý do JavaScript trở thành miếng mồi ngon cho những hacker mũ đen. Chưa kể, bản thân JavaScript cũng mang nhiều lổ hổng bảo mật dễ dàng bị khai thác dù cho đơn vị quản lý thường xuyên cập nhật vá lỗi.

Nhưng điều nguy hiểm nhất chính là các đoạn mã JavaScript đều được thực thi trên chính thiết bị, trình duyệt của người dùng. Nếu bị tấn công, hacker có thể đánh cắp thông tin hoặc chiếm quyền điều khiển của người dùng để tống tiền hoặc lén lút đào tiền ảo.

Vì vậy, yêu cầu đặt ra người thiết kế website bằng JavaScript là phải cải thiện khả năng bảo mật của website, thường xuyên bảo trì và cập nhật hệ thống để vá các lỗi bảo mật quan trọng.

Đây cũng là điều mà đội ngũ thiết kế website chuyên nghiệp của Mona Media luôn tâm đắc và thực hiện tốt với những lập trình viên kinh nghiệm, tay nghề cao và tận tâm phục vụ.

Những ứng dụng phổ biến của JavaScript trong thiết kế website

Ngày xưa, JavaScript thường được dùng để tương tác hạn chế với người dùng qua các form (VD: mẫu liên hệ, mẫu đăng ký…), gửi thông báo/phản hồi dựa trên phản ứng của người dùng trên chính website.

Ngày nay, JavaScript có thể làm được hầu hết mọi hoạt động tinh vi và phức tạp, giúp việc tương tác của người dùng với website được cải thiện rất nhiều. Có nhiều ứng dụng của JavaScript quen thuộc đến nỗi chúng ta sẽ thấy bỡ ngỡ và khó chịu khi thiếu chúng.

Sửa lỗi bố cục, cải thiện phần nhìn

JavaScript có khả năng nhận diện thiết bị của người dùng là máy tính, điện thoại hay máy tính bảng… và các chi tiết như: độ phân giải màn hình, ứng dụng trình duyệt web (Chrome, Firefox hay Cốc Cốc)…

Những thông tin này góp phần cải thiện phần nhìn, thay đổi bố cục website cho hợp lý hơn, nhất là phục vụ cho thiết kế đáp ứng (responsive design).

Thiết kế đáp ứng thay đổi kích thước, bố cục trang web tuy theo kích cỡ màn hình

Ví dụ: Truy cập vào 1 wesbite, JavaScript sẽ nhận diện loại thiết bị của bạn. Nó sẽ tự chuyển sang phiên bản di động nếu phát hiện bạn đang truy cập từ smartphone. Tiếp đến, tùy theo kích thước màn hình của bạn mà trang web sẽ thay đổi bố cục, kích thước các thành phần trong nó. Nội dung website ban đầu được bố cục thành 3 cột, nhưng nếu màn hình bạn quá nhỏ sẽ còn lại 2 hoặc thậm chí là 1 cột thôi (giảm chiều ngang tăng chiều dài). Từ menu dàn hàng với 6 mục khác nhau, nay bạn sẽ nhìn thấy một nút hambuger (nút 3 dấu gạch ngang biểu thị cho menu) duy nhất. Khi nhấp vào nút này, sẽ có một thanh bên (sidebar) trượt ra chứa đủ 6 mục menu ban đầu.

Ngoài ra, một số tính năng hiển thị được thiết kế (trên CSS3) có thể không được hỗ trợ bởi trình duyệt web. Những lỗi này có thể sửa được bằng cách thay thế JavaScript vào.

Tạo hiệu ứng sinh động, bắt mắt

Hiệu ứng chuyển động là một phần không thể thiếu của website hiện đại. Hoạt cảnh chuyển đổi giữa các menu khác nhau hay hiệu ứng xuất hiện của bài viết và nội dung trang. Khi bạn đổi sang một bức hình khác trong 1 slideshow/album cũng có những hiệu ứng vô cùng sinh động và ấn tượng.

Thậm chí một chức năng đơn giản như “Về đầu trang” (Back to top) vẫn mang hiệu ứng “vuốt” cả trang web lên. Nếu không có JavaScript thì khi nhấn vào nút này bạn sẽ “giật mình” nhìn thấy phần đầu trang web ngay lập tức mà không có chuyển động gì báo hiệu.

Những hiệu ứng, hoạt cảnh như vậy đã thổi một sức sống mới vào những website tĩnh lặng, đem lại sự tương tác mới mẻ và thú vị. Như đã nói bạn vẫn có thể tạo được một số hiệu ứng với CSS3 tân tiến nhất. Tuy nhiên, JavaScript sẽ làm điều này tốt hơn, mượt mà hơn, cũng như mang đến trải nghiệm sinh động và trực quan hơn cho người dùng.

Cải thiện tính năng tương tác với người dùng

Bên cạnh hiệu ứng, hoạt cảnh và thiết kế đáp ứng, JavaScript đem lại vô vàn những tính năng tương tác mạnh mẽ với người dùng.

Tính năng giỏ hàng cho website bán hàng trực tuyến, website e-commerce. Nếu không có giỏ hàng, bạn sẽ phải ghi chép danh sách cần mua một cách thủ công với giấy và viết. Nhưng mọi thứ sẽ rất khó khăn khi bạn phải mua nhiều món hàng với giá cả khác nhau, chưa tính tới những thứ như: giảm giá, coupon, phí ship, v.v… Với hệ thống giỏ hàng, bạn sẽ biết chắc chắn mình phải trả bao nhiêu tiền và toàn bộ thông tin cần thiết về đơn hàng trước khi ấn nút thanh toán.
Tính năng kiểm tra tên người dùng có khả dụng hay không cho hệ thống đăng ký tài khoản. Khi bạn nhập tên người dùng mong muốn vào, JavaScript sẽ lập tức dò trong CSDL xem đã có người đặt trước hay chưa rồi thông báo lại cho bạn. Tính năng này hoàn toàn tự động và tức thời, không cần tải lại trang để truy xuất CSDL, điều HTML và CSS không thể làm được.
Tính năng gợi ý từ khóa trên các khung tìm kiếm. Nhiều người hẳn sẽ bỡ ngỡ khi biết được tính năng cực kỳ thân thuộc này là do JavaScript mang lại. Ví dụ: Khi bạn nhập “thiết kế” vào khung tìm kiếm, Google Search sẽ tự động nhận diện, tính toán xem bạn đang muốn tìm thứ gì và hiện ra danh sách những cụm từ khóa khả dĩ nhất. Bạn sẽ không cần gõ toàn bộ những gì muốn tìm, mà chỉ cần nhấp chuột chọn dòng “thiết kế website” mà thôi.
Tính năng cập nhật tức thời mà không cần tải lại toàn trang như: cập nhật tỷ số bóng đá, thị trường chứng khoán, bình luận trực tiếp, live chat, v.v… Tính năng này còn có ở Facebook: khi đang lướt Facebook mà có bài đăng mới từ bạn bè, page theo dõi, sẽ có thông báo báo hiệu đã có bài đăng mới xuất hiện ở trên cùng của Newsfeed.
Tính năng xem video trên hầu hết mọi website. Muốn xem được video trên trang web bạn bộc phải bắt buộc phải có JavaScript, cho dù đó là video được lưu trữ trong máy chủ website hay nhúng từ YouTube, Vimeo…

Tự động hóa mọi thứ

Tất cả những ứng dụng trên càng trở nên hữu dụng, thú vị hơn nữa vì chúng được kích hoạt một cách tự động. Từ “script” (kịch bản) cũng phần nào nói lên được khả năng này của JavaScript: tự động hóa các hoạt động dựa theo “kịch bản” có sẵn.

JavaScript cho phép thực hiện những chuỗi hành động được lên kịch bản sẵn ngay khi người dùng truy cập vào trang. Ngoài ra, để có thể kích hoạt các dòng lệnh JavaScript còn có các điều kiện tinh vi khác, như rê chuột đến một vùng nào đó hoặc thậm chí không hoạt động (nhấp chuột, nhấn phím…) trong 1 khoảng thời gian nhất định.

Tự động hóa giúp JavaScript có thể viết nên những web app phức tạp

Nếu là những hiệu ứng chuyển động thì CSS vẫn có thể làm được, nhưng tự động hóa thì CSS đành ngậm ngùi giao lại cho JavaScript.

Ví dụ điển hình nhất là các web game. Bạn không thể làm web game chỉ với HTML và CSS, chỉ có JavaScript mới có thể theo dõi hoạt động rê và nhấn chuột, ấn phím của người dùng, cũng như thay đổi các nội dung trong game mà không cần tải lại trang.

Tổng kết

Trên đây là một vài ví dụ phổ biến cho những ứng dụng của JavaScript trong việc thiết kế website. Có thể thấy, thiết kế website bằng JavaScript cung cấp vô số giải pháp cải thiện tính tương tác, hiệu suất và trải nghiệm người dùng.

Giới thiết kế web dựa vào sự mạnh mẽ của JavaScript mà từng bước biến những website đơn giản thành những ứng dụng phức tạp.

Ngày nay, phần lớn website có thể được xem là một web application (ứng dụng nền web). JavaScript là cốt lõi của những website như web app phổ biến, được dùng hàng ngày như Gmail, Google Calendar, Google Docs… Nếu trình duyệt không hỗ trợ hoặc bị tắt đi chức năng JavaScript thì bạn sẽ không thể sử dụng những công cụ này, thậm chí là cả những website như: YouTube, Instagram, v.v…

Nếu không có JavaScript thì cuộc sống trên mạng bình thường sẽ trở nên bất tiện hơn rất nhiều.

JavaScript là gì? Giới thiệu cơ bản về thiết kế website bằng JavaScript

Lãng Tử Cô Độc

Comments

Share Article:

Cài đặt CloudFlare CDN (Free) trong WordPress

CDN là gì? Tăng tốc truy cập quốc tế bằng CDN

Comments